"Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus təyyarənin ötən il dekabrın 25-də qəzaya uğraması ilə bağlı Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyinin gözlənilən hesabatının ilkin versiyası açıqlandı. Rusiya tərəfinin bu hesabatın ortalığa çıxması ilə sərnişin təyyarəsinin onun hərbçiləri tərəfindən vurulduğunu təsdiq edəcəyi, Azərbayca xalqı və dövlətindən üzr istəyəcəyi, Azərbaycana və qəza nəticəsində həlak olmuş, ziyan çəkmiş şəxslərin ailələrinə kompensasiya ödəyəcəyi gözlənilirdi. Amma gözləntilərin əksinə olaraq Kreml yenə də qəzanın baş vermə səbəblərini kənarda axtarmaqla məsuliyyətdən boyun qaçırmağa çalışır. Bütün sübutların Rusiyaya tərəf yönəlməsinə baxmayaraq Kreml hadisənin onun hərbçilərinin günahı üzündən baş verməsini təkzib etməkdə davam edir. Bəs əgər Rusiya Azərbaycan sərnişin təyyarəsinin onu hərbçiləri tərəfindən vurulduğunu qəbul etməsə, Azərbaycanın atacağı addımlar hansı ola bilər. Bu sual Azərbaycan ictimaiyyətini düşündürdüyündən on cavab verməyə çalışaq".
Bu fikirləri "Den.az"a açıqlamasında politoloq Əlimusa İbrahimov səsləndirib.
"Əgər Rusiya Azərbaycan hərbi təyyarəsinin vurulmasına görə məsuliyyəti öz üzərinə götürməkdən imtina edərsə, Azərbaycanın cavab vermək üçün bir sıra diplomatik, siyasi və strateji variantları var. Bakının hərəkətlərinin miqyası onun gərginliyi idarəolunmaz səviyyəyə çatdırmadan Moskvaya qarşı nə dərəcədə geri çəkilmək istəyib-istəməməsindən asılı olacaq. Azərbaycanın ata biləcəyi bəzi potensial addımları aşağıdakılar kimi qruplaşdırmaq olar :
1. Diplomatik təzyiq və ictimai bəyanatlar
- Rusiya səfirinin XİN-ə çağırılması: Azərbaycan hadisəyə etiraz etmək və izahat tələb etmək üçün Rusiyanın Bakıdakı səfirini rəsmi olaraq XİN-ə çağıra bilər.
- İctimai qınaq: Azərbaycan hökuməti Rusiyanın hərəkətlərini pisləyən sərt ictimai bəyanatlar verə, Moskvaya heç olmasa hadisəni etiraf etməsi üçün təzyiq edə bilər.
- Beynəlxalq forumlarda problemin müzakirəyə çıxarılması: Azərbaycan Rusiyanın regionda sabitliyi pozan hərəkətlərini vurğulayaraq məsələni BMT, ATƏT və İƏT kimi beynəlxalq təşkilatlara çatdıra bilər.
2. Türkiyə və digər tərəfdaşlarla hərbi və təhlükəsizlik əlaqələrinin gücləndirilməsi
-Türkiyə ilə müdafiə sahəsində əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi: Azərbaycan bu hadisədən Türkiyə ilə hərbi əməkdaşlığını daha da gücləndirmək, o cümlədən birgə təlimlər və silahlar əldə etmək üçün bəraət əldə edə bilər .
-NATO və Qərblə tərəfdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi: Bakı Rusiyaya siqnal verə bilər ki, onun dəlilləri qəbul etməkdən boyun qaçırması Azərbaycanı NATO-ya üzv kimi olmasa da , strateji tərəfdaş kimi yaxınlaşdıra bilər.
3. İqtisadiyyat və enerji vasitəsi ilə təsir.
-Rusiyanın enerji və ticarətindən asılılığın azaldılması: Avropanın mühüm enerji təchizatçısı kimi Azərbaycan müəyyən ticarət razılaşmalarını azaltmaq kimi Rusiyadan iqtisadi asılılıqlardan uzaqlaşmağın yollarını araşdıra bilər.
-Regional Enerji Layihələrində Rusiyanın Maraqlarının qarşısının alınması: Azərbaycan Cənub Qaz Dəhlizi və ya Xəzər regionundan keçən tranzit marşrutları kimi enerji layihələrində Rusiyanın iştirakını məhdudlaşdırmaq üçün Türkiyə ilə birgə hərəkət edə bilər.
4. Hüquqi və leqal hərəkətlər
- Rəsmi Təhqiqatın Başlanması: Azərbaycan Rusiya qüvvələrinin məsuliyyət daşıdığını sübut etmək üçün sübutlar toplayaraq müstəqil hərbi araşdırma apara bilər.
-Beynəlxalq hüquqi tədbir görmək üçün müraciət: Çətin olsa da, Azərbaycan Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi (ICJ) və ya Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi (AİHM) vasitəsilə hüquqi tədbirlər həyata keçirə bilər.
5. Rusiyanın regionda təsirinin məhdudlaşdırılması
- Rusiya KİV-nin təsirinin qarşısının alınması və ya tamamilə məhdudlaşdırılması: Azərbaycan hakimiyyəti regionda Kreml mənafeyini qoruyan Rusiya təbliğat şəbəkələrinə məhdudiyyətlər qoya bilər.
6. Rusiyaya qarşı çıxan postsovet dövlətləri ilə əlaqələrin gücləndirilməsi
-Mərkəzi Asiya və Şərqi Avropa dövlətləri ilə daha çox yaxınlaşma: Azərbaycan Rusiyanın təcavüzkar hərəkətlərini tənqid edən Ukrayna, Gürcüstan və Baltikyanı ölkələrlə əməkdaşlığı genişləndirə bilər.
7. Hərbi cavab (Ən az ehtimal olunan variant, lakin ekstremal hallarda mümkündür)
-Çətin olsa da, Azərbaycan Moskvaya təcavüzə dözməyəcəyini xatırlatmaq üçün Rusiyanın nəzarətində olan ərazilər yaxınlığında məhdud təlimlər və ya sərhəd rayonlarında hərbi mövcudluğunun gücləndirilməsi kimi simvolik hərbi əməliyyatlar keçirə bilər. Azərbaycan çox güman ki, balanslaşdırılmış yanaşma sərgiləyəcək - birbaşa qarşıdurmadan qaçmaqla diplomatik və iqtisadi təzyiqlər tətbiq etməyə üstünlük verəcək. Bakı üçün əsas məsələ onun reaksiyasının Rusiya ilə açıq münaqişə həddinə çatdırmamasını təmin etməklə yanaşı, bu cür hadisələrin cavabsız qala bilməyəcəyini də açıq şəkildə bildirməkdir. Azərbaycanın necə davranacağı daha çox onun daha geniş strateji məqsədlərindən və uzunmüddətli perspektivdə Moskvadan uzaqlaşmaq istəyib-istəməməsindən asılı olacaq".
Günəş Fərəh
Den.az
