Dünyanın ən sürətlə inkişaf etdiyi bir dövrdə insan sağlamlığına təhlükə yaradan xəstəliklərin sayı azalmır, əksinə, yeni sosial davranışlar, urbanizasiya və informasiya bolluğu bəzi təhlükələri daha da görünməz edir. Onlardan ən dramatiki, bəlkə də ən çox anlaşılmazlıq doğuranı HİV və onun son mərhələsi olan QİÇS-dir.
İctimaiyyətin böyük hissəsi üçün SPİD hələ də “köhnə mövzu”, “uzaq təhlükə” kimi görünür. Lakin faktlar başqa həqiqəti göstərir: bu infeksiya hələ də minlərlə ailənin həyatını dağıdır və ən acınacaqlısı tamamilə qarşısı alına bilən bir xəstəlikdir.
QİÇS-in əsil mahiyyəti: təkcə tibbi yox, həm də sosial problem
QİÇS (AİDS) təkcə bir xəstəlik deyil, insanın immun sisteminin çöküşüdür. Bu mərhələyə insanı gətirən HİV virusu illərlə heç bir əlamət verməyə bilər. Elə buna görə də dünyanın bir çox ölkəsində insanların yarısından çoxu özündə HİV olduğunu illərlə bilmir.
Məsələn, bir çox real hadisələr göstərir ki, insanlar sadəcə “yorğunluq”, “adi soyuqdəymə” kimi qəbul etdiyi simptomların arxasında uzun illərdən bəri aktiv olan virusun gizləndiyini son anda anlayırlar.
Bu gecikmə təkcə tibbi deyil, həm də sosial problemdir çünki susqun xəstəlik həm ailəyə, həm cəmiyyətə, həm də dövlətin səhiyyə sisteminə ciddi yük yaradır.
HİV-in yayılma yollarında mifi yox, həqiqəti bilməliyik
Cəmiyyətdə hələ də yanlış inanclar var:
“Öpüşlə keçir.” YANLIŞDIR.
“Eyni qabdan yemək təhlükəlidir.” YANLIŞDIR.
“Tərlə, tüpürcəklə yoluxur.” YANLIŞDIR.
Həqiqətlər isə çox konkret və məntiqlidir:
HİV yalnız qan, qorunmasız cinsi əlaqə və anadan körpəyə ötürülür.
Başqa heç bir mənbədən yoluxma baş vermir.
Bu səbəbdəndir ki, maarifləndirmə ən güclü silahdır: HİV-in yayılmasını dayandırmağın yolu qorxutmaq deyil, düzgün məlumatı insanlara çatdırmaqdır.
Dünyada və regionda baş vermiş faktlar:
Susqun infeksiyanın yaratdığı fəsadlar
Bir çox ölkələrdə sənədləşdirilmiş real hadisələr göstərir ki:
HİV olduğunu bilməyən valideynin yeni doğulan körpəyə infeksiyanı ötürməsi nəticəsində uşaqlar ömürlərinin ilk günlərindən ağır müalicələrə məhkum olublar.
Şprislərin təkrar istifadəsi səbəbindən bəzi tibbi mərkəzlərdə onlarla xəstə eyni anda yoluxub.
Qorunmasız əlaqənin cəmi bir dəfə belə ciddi nəticələrə səbəb olduğu hallar geniş şəkildə qeydə alınıb.
Cəmiyyətin laqeydliyi nəticəsində xəstəlik erkən mərhələdə aşkarlanmadığı üçün sadə bir müalicə ilə nəzarətə götürülə biləcək insanlar QİÇS-in son mərhələsinə qədər gəlib çıxıblar.
Bu faktlar bir gerçəyi təsdiqləyir:
QİÇS-in səbəbi məlumdur, nəticələri isə faciəvi və tamamilə qarşısı alına biləndir.
Müasir tibb QİÇS-in qarşısını alan ən güclü sipər
Bu gün artıq dünya səhiyyəsi sübut edib ki:
HİV-in tam sağaldan dərmanı olmasa da,
müalicə virusu tam nəzarət altında saxlayır,
İnsan tamamilə sağlam həyat yaşaya bilir,
Virus yükü “görünməz” səviyyəyə düşdükdə yoluxdurma riski belə sıfıra enir.
Bu o deməkdir ki, HİV hökm deyil.
Höküm yalnız cəmiyyətin məlumat azlığı, gec müraciət, qorxu və stiqmadır.
Qarşısının alınması cəmiyyətin və şəxslərin məsuliyyəti
QİÇS-in yayılmasının qarşısını almaq üçün üç əsas istiqamət vacibdir:
1. Maarifləndirmə
Cəmiyyət bilməlidir: xəstəlik nədən keçir, nədən keçmir.
Bu məlumat çatdırılmadıqca miflər daha sürətlə yayılır.
2. Məsuliyyətli davranış
Qorunma mədəniyyəti, şəxsi gigiyena, tibbi vasitələrin təkrar istifadə edilməməsi, mütəmadi testlər bunlar sadə, amma həyat qurtaran addımlardır.
3. Sosial dəstək və stigma ilə mübarizə
HİV-lə yaşayan insan cəmiyyətin düşməni deyil. Onlara qarşı mənfi münasibət yalnız xəstəliyin gizlənməsinə, gec diaqnoza və daha çox yoluxma hallarına səbəb olur.
Nəticə: QİÇS mübarizəsi mümkün olan təhlükədir
HİV və QİÇS haqqında ən böyük yanlış təsəvvür bunun “qaçılmaz ölüm” olmasıdır.
Bu gün dünya tibbinin gəldiyi mərhələ göstərir ki:
Erkən aşkarlama,
Düzgün müalicə,
Cəmiyyətin məlumatlı olması sayəsində bu təhlükəni tam nəzarət altına almaq mümkündür.
Bizim əsas vəzifəmiz cəmiyyəti qorumaq, insanları aydın məlumatlandırmaq, miflərin deyil, elmin yayılmasına çalışmaqdır.
Çünki bəzən bir məlumat bir insanın, bir ailənin və bir gələcəyin xilası olur.
Emil Maqalov
Ekspert, Sosial Təşəbbüs MMC-nin sədri...
